ميرزا على معجز شبسترى-عزيز محسني
شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز ١٢٥٢ هيجرى شمسىده شبيستر قصبه سينده آنادان اولموش ١٣١٣ هيجرى شمسىده, تخمينن ٦١ ياشيندا شاهرود شهرينده حياتا گؤز يومموشدور. شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز اون يئددى ايل ايستانبولدا ياشاميش و ٣٠ ياشيندان آلتميش ياشينا دك شبيستردن قيراغا چيخماييب, حتتا تبريزه بئله گئتمه ميشدى. بوتون حياتينى خلقينين آييلماسينا و سعادتينه حصر ائتميش و بو يولدا هئچ بير چتينليكدن چكينمه ميشدير.
"شبيسترلى ميرزا على معجزين سئچيلميش اثرى" بيرينجى دفعه اولاراق ١٣٢٤- ينجى ايلده “سووئت ايتتيفاقىيله مدنى علاقه ساخلايان ايران جمعييتى”نين تبريز شؤعبه نشريياتى طرفيندن چاپ ائديلميش و گئنيش صورتده ساتيشا بوراخيلميشدير. سونرالار " كليات ميرزا على معجز شبسترى " آدييلا عئينى كيتابا ١٠٤ صحيفه تازا شئعرلر آرتيريليب و تانينماز بير ناشيرين واسيطه سيله ساتيشا بوراخيلميش و اوچونجو جيلد عونوانيله " شبيسترلى ميرزه على مؤعجوزون تازا و چاپ اولماميش اثرلرى", تبريزده آقا-يى يحيى شئيدا توسسوطيله مؤعجوزون اليازمالاريندان سئچيليب و بوراخيلميشدير. هر بو اوچ كيتابدا چوخلو چاپى غلطلره راست گليريك كى بعضن شئعرين اصل معناسينى دييشير. من بورادا مؤعجوزون بيرينجى دفعه نشر اولونموش اثرلرينه آرتيق ايستيناد ائديره م, بونا گؤره كى ايلك دفعه نشر اولونان اثر, ايكينجى و اوچونجو جيلد آدينا بوراخيلان اثرلره گؤره, داها غلطسيز و داها ايستيناد ائديجى بير صورتده چاپ اولموشدور.
شبيسترلى ميرزا على مؤعجوزون آدينى بيزيم ادبييات تاريخيميز اونوتماياجاق و اونون آدى ادبييات تاريخىميزين پارلاق صحيفه لرينى زينتله نديره جك, چونكو مؤعجوز حقيقتده بؤيوك بير شاعير و شئعرين بؤيوك اوستادى ايدى و اونون شاعيرانه طبعى او قده ر گئنيش و او قده ر پارلاق ايدى كى, ايسته دييينى هر زامان هر يئرده سؤيله مه يه قادير ايدى. مؤعجوز, او قده ر بؤيوك و ايستئعدادلى بير شاعيردير كى او, وفات ائده ندن سونرا اونون يئرينى ايشغال ائده ن هله بير شاعيريميز يوخدور. او ذووقونو, قلمينى و بوتون قودرتينى, خالقين سعادتى و آزادليغى اوغروندا, بوتون وارليغى ايله سفر برلييه آلدى. دئمك اولار او شئعريميز اوچون باشقا بير يول, تازا بير جيغير آچدى. او تك باشينا, كيچيك و دالى قالميش بير قصبه ده, بوتون قارا قووه لره: موللانيمالارا, قان ايچن بىلره، جماعت قانى سوران تاجيرلره, ميللت قانينى شوشه يه توتدوران خانلارا, محروم خالقى توولايانلارا٫ ديوان آداملارينا ائعلان-ى جهاد ائله دى. او بو يولدا, قارا جماعتدن عيناد, رووحانىنيمالاردان تكفير و هده له مه و حتتا دوست و آشينالاريندان طعنه لر٬ شماتتلر ائشيتمه يه صبر ائتدى. حتتا آخير زامانلاردا عوام جماعتين لعنت و سؤيوشو نتيجه سينده و معيشتىنين آغير و دؤزولمز شراييطى, اونو اؤز دوغما وطنى آذربايجان´دان چيخماغا و باشقا بير دييارا سيغينيب عؤمرونون آخير گونلرينى غوربت اؤلكه ده صرف ائتمه يه مجبور ائتدى.
شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز اؤز ظريف و دقيق ايستئعدادى سايه سينده خالقيميزين معيشتىنين اندازه دن آرتيق اولان تظاهوراتينا دريندن گؤز يئتيريب و اونو درك ائدير و اونا گؤره ده بو گؤردوكلرينى آهنگدار و اوره يه ياتان شئعرلرينده تصوير ائديردى. مؤعجوزون شئعرلرينده ساده ليك, صميمييت و صداقت, بوتون قودرتيله اؤزونو گؤسته رمكده دير. مؤعجوزون ان بؤيوك خوصوصييت و مزييتى اونون خالق شاعيرى اولماسيندا, زحمتكش و ساده اينسانلارين كدر وغملرينى تجسسوم ائتمه سينده, شئعرى حياتا سيخ بير صورتده باغلاماسيندا و بوتون قودرت و ايلهاملارينى اؤز دوغما خالقىنين روحوندان آلماسيندادير. مؤعجوزون ديلى, خالق ديلى, اوصول-ى ايفاده و بيانى, خالقين اصول-ى ايفاده و بيانى, دوشونجه سى خالق دوشونجه سى اولدوغونا گؤره, ياراتديغى دونيا, تصوير ائتدييى ياشاييش, هاميسى خالق حياتى و ياشاييشىنين جانلى شكيللريدير. مؤعجوز اؤز ياراديجيليغى ائعتيبارى ايله, بير حقيقت گؤره ن رئاليست شاعيردير. مؤعجوزو اؤيره نمك و آنلاماق اوچون بو سؤزلره كيفايتله نه بيلمه ريك. عومومييتله هر بير شاعيرى٫ هر بير رسسام ياخود هر بير صنعتكارى اوخوماق, اؤيره نمك و تانيماق اوچون, اونو اوچ جهتدن تحليل ائتمك لازيمدير. بو اوچ جهتين بيريسى صنعتكارين اثرلرينده اولدوغو عومومى موناسيبتلر, ايكنجىسى صنعتكارين منسوب اولدوغو ادبى مكتب و اوچونجوسو اونون موحيطى, وطنداشلارى و موعاصيرلرىدير.
مؤعجوز بير شاعير اولماقلا برابر, يورولمادان ايجتيماعى شراييط و معيشتىميزين دييشديريلمه سى يولوندا وار قوووه سى ايله چاليشير, او گئنيش خلق كوتله لرينه (كندچيلره, ايشچىلره, محروم آروادلارا, ظولم آلتيندا محو اولوب گئده ن صينيفلره) دريندن محببت باغلايير و آردى كسيلمه دن اونلارين حققيندن ديفاع ائدير.
مؤعجوزون ادبييات و صنعت عالمينده كى رولوندان بحث ائده ركن, او اسكى مووضوع اينتيخابينا و عومومى صورتده اسكى ادبى مكتبه دؤيوش ائعلان ائدير. او, سؤيله دييى بوتون شئعرلرينده, موطلق بير ايجتيماعى مساله قاباغا چكير. او بوتون يازديغى و ياراتديغى اثرلرينده معاريف و مدنييتى تبليغ ائتميشدير. او خالقى كؤهنه جهالت دونياسيندا ساخلاماغا جان آتان موتعصصيب رووحانىنيمالارى, مرثيه خانلارى, رؤوضه خانلارى, فالچيلارى, درويشلرى و ريياكار دين قارداشلارينى و بوتون باشقا قارا قووه لرى, وار قودرتيله ايفشا ائدير. مؤعجوز بير حاذيق طبيب كيمى, خالقىميزين ان خسته جهتلرينى دوشونور و اونلارين ساغالماسى اوچون چاره لر آختاريردى. مؤعجوز, خالقىميزين آغير و دؤزولمز شراييطده ياشاماغينى و خالقين ساوادسيز و عوام اولماسىنين سببلرينى بيلير. او دئيير:
جهل ايله قدم باسما طيليسمات-ى جهانه
عئلم اولماسا ميفتاح٫ فضيلت اله گلمز
ياخود:
خالقى بيدار ائيلمه مك مومكون مو خواب-ى جهلدن؟
ائيله ره م بيدار مؤعجوز٬ قورخماسام ايجاددن.
شمشير-ى آبدار-ى بيانينله, مؤعجوزا
وور كلله سين٫ دوشور يئره ديو-ى جهالتين!
مؤعجوزون كيچيك و اوجقار بير قصبه ده ياشاماغينا باخماياراق, او دونيادا گئچن, بوتون سيياسى و ايجتماعى حاديثه لردن خبر توتور, بو حاديثه لرى اؤز قاباقجيل و موترققى دونيا گؤروشو ايله تجزييه و تحليل ائدير, دوزگون حقيقى نتيجه لره يئتيشير. مؤعجوزه گؤره, بيرينجى دونيا موحاريبه سى دونيا سرمايه دارلارىنين ايختيلافى نتيجه سينده باش وئرميش و بيزيم كيمى دالى قالميش اؤلكه لرده, تاجيرلر, دللاللار, ائحتيكار ائده نلر, بو فلاكته اوغرادان و جان سيخيجى واقيعه ده اؤز منفعتلرينه ايستيفاده ائديب, خالقين قانينى شوشه يه توتموشلار. او, ويلهئلم آدلى شئعرينده بئله دئيير:
باغيميز, بوستانيميز اود توتدو ياندى, سهلدير
وارلىلار بير شربه سو وئرمير ايچك٬ ائى ويلهئلم
مرحمت آثارى يوخ دؤولتلىلرده مو قده ر
وارليدان مومكون دئييل پول ايسته مك٬ ائى ويلهئلم
سو ايچه نده لعنت ائيله ر شومره سو تاجيرلرى
اؤزلرى ظولم ائيله يير اوندان قشنگ٬ ائى ويلهئلم
قاليب-ى بى روحه بنزه ر بىمورووت اغنييا
خالقى شيرين كام ائده ر مى بوش پتك٬ ائى ويلهئلم؟
مؤعجوز موحاريبه نين تؤره تدييى فاجيعه لرى گؤرور, اؤزلرينى مدنى آدلانديريب و مدنييت آدينا دؤيوشنلرى و ياراتديقلارى قانلى دؤيوشلر نتيجه سينده, يالنيز اينسانلارا يوخ, حتتا بئله حئيوانلارا و دنيزلرده باليقلارين آرادان گئتمه سينه اوره يى آجييير. اودور كى, پروسييا شاهى شئعرينده بئله دئيير:
توتاق كى, واردى گوناهى آداملارين ياران
دئيين گؤره ك نئيله ييبدى بينوا حئيوان؟!
آداملارى قويور آج- اؤزلرينى, كولفتينى
باليقلارا, وئرير اينسانلارين لطيف اتينى
كيم آد قويوبدو بو وحشى جماعته مدنى؟
برص ناخوشلوغونا اوغراسين گؤروم بدنى
اگر تمددون عيبارتدى بو رذالتدن
كئچه يئرين ديبينه چيخمايا خجالتدن.
مؤعجوز, صولح سئوه ر بير اينساندى. او ايسته يير بوتون اينسانلار سعادتده, صولحده ياشاسينلار. او دئيير:
توفنگ و توپ سسى حالا جهانى تيتره ديرى
نه وقت ختم اولاجاقدير بو اينقيلاب٫ اؤلوره م
داياندى سينه يه جان, صولحو سالما تاخيره
گؤزووو سيل٬ منه باخ, ائى جناب-ى پاپ٬ اؤلورم.
مؤعجوزون ياراديجيليغيندا, قادين صينفيندن ديفاع, اؤزونه مخصوص بير يئر توتور. او بوتون شئعرلرينده, "ائى قيزلار, باجيلار, گلينلر, توكذبانلار", بو فيكرين يورولماز طرفداريدى كى, آرواد گره ك سيلكينيب, مطبخدن چيخسين٫ درس اوخويوب ساوادلانسين٫ عئلم و صنعت صاحيبى اولسون و بير شريك كيمى حياتين بوتون ائنيش يوققوشلاريندا ارينه, قارداشينا, حقيقى يولداش اولسون. بو دا يالنيز ايقتيصادى ايستيقلال الده ائتمك نتيجه سينده مومكون اولابيلر. او دئيير:
گره ك آزاد اولا اوغلان كيمى قيز
چه در صنعت٫ چه در فنن-ى كيتابت.
قيچين اؤرتسون گره ك آچسين جمالين
وبالى بوينوما روز-ى قييامت.
جهالت پرده سين ييرت٬ آت اؤزوندن
طولوع ائتسين بيزه شمس-ى سعادت.
ياخود:
گره ك دورسون بابا قيز بير دوكاندا
شريك اولسون گره ك احمدله عيصمت.
مؤعجوز آنالاريميزين و باجىلاريميزين اوره ك يانديريجى و جان سيخيجى حاللارينى بوتون وجودييله حيسس ائدير و اونون سببلرينى ده بيلير. او آچيق- آچيغينا گؤرور كى, بير پارا رووحانىنيمالار, بو گونكو عيبارتلر ايله دئسه ك دربار و ساراى رووحانى و موللالارى مذهب آدينا بونلارين ساوادلى اولوب, موستقيل بير اينسان كيمى ياشاماقلارىنين قاباغيندا مانيعلر تؤره ديرلر:
آلدى هر قيز اله قلم, قدزن
ائتدى تكفير شئيخ اونو فوورن
ايسته دى بير قيز اوخويا روسى
دئديلر گئتدى دين-و ناموسى.
مؤعجوز بو مانيعلر و چتينليكلره باخماياراق قيزلارى, باجىلارى تمددونه و معاريفه دوغرو چاغيرير:
آماندى يومما٬ آچ گؤزون
سؤزونه باخ بو مؤعجوزون
ميدادى ميلچىدير, قيزين
دواتى سورمه دان٬ باجى.
و يئنه خطابن قيزلارا دئيير:
جهالت بحر-ى بىپاياندى٫ غرق ائيله ر سيزى آخر
او دريادن گره ك عئلمييله چيخسين ساحيله قيزلار.
جهالت اهلى, اهل-ى عئلمه دوشمندير ازل گوندن
عوامين سؤزلريندن اولمايين تنگ حؤوصله قيزلار.
مؤعجوز وصيتنامه عونوانلى شئعرينده بئله يازير:
اوزون آچ, قيچينى گؤسته رمه, چيخ بازاره مردانه
كى بو نووعى گزه ردى باجيلار عهد-ى رسالتده.
اگر واعيظ دئدى آچما اوزون, ساتما فرنگ ساپى
خودا ضاميندى ريزقه٬ ايله ش ائوده, كؤينه يين بيتده.
دؤشوندن بير تپيك وور, ييخ يئره٬ چيخ سينه سى اوسته
قافاسين از, گوناهى بوينوما روز-ى قييامتده.
شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز, جاميعه ميزده اولان بوتون نوقصانلارى, يارالارى آختاراركن, ايجتيماعى, عوضولرى بيرى- بيريندن آييرميش, هر بيرىنين ايجتيماعى و ايقتيصادى منفعتلرينى موعيين ائده ره ك و بو نوقطه-يى نظردن ده عاميللرين علاقه لرينى اؤيره نميشدير. او بوتون ياراديجيليغيندا مظلوم صينيفلردن مودافيعه ائديب و ايجتيماعى حياتىميزى ضررلى و خطرلى عونصورلردن تميزله مه يه چاليشميشدير. او خالقين شوعوروندا, بير ايجتيماعى و مدنى اويانيش ياراتماق اوچون وار قوووه سينى اسيرگه مه ميشدير. مؤعجوز, خالق ياشاديغى شراييطى بؤيوك بير رسسام كيمى تصوير ائدير:
بيزيم وطنده نئچون اللى مين قلندر وار؟
نه كارخانه-يى پنبه, نه معدن-ى زر وار؟
وطنده چوخدو ايلانچى, ديلنچى جادوگر"
و ياخود:
بيزى اجانيب ائديب زور-ى عئلمله حممال
سوا-يى صبر نه دير تكيه گاهى نادانين؟
مؤعجوز, ظولم, جهالت٫ تنبلليك, ساوادسيزليق, خورافا و مدنييت سيزليك قبيليندن هر نه وارسا, هاميسينا قارشى دورور و چاليشير خالقىنين گؤزونو آچسين. او دئيير:
گؤزون سيل باخ ماشينا٫ دولانير اؤز باشينا
بيز ده بير زاد قاييراق٫ اللشمييك بوشونا
ايرانلى قند قاييرسا٫ مؤحتاج اولماز پروسا
آخوند دئيير موسلمان٫ كافير اولار اوخوسا
ايتاليانلار ايمانسيز٫ اينگيليس هم قورآن سيز
بيزه ايينه وئرمه سه٫ قالاجاييق تومانسيز
بير دنه يوخ آلماندا٬ حتتا فيرنگيستاندا
فالچى دارالفونونو٫ مين دنه وار ايراندا
مؤعجوز, جاميعه ميزده اولان ظاليملرى, موستبيدلرى, خالقين آزاد حياتىنين قاباغيندا مانئع تؤره دنلرى ياخشى تانييير. او بيلير, ايستيثمارچى صينفين باشيندا دوران ان غددار قودرت, شاهليقدير. بونا گؤره, مؤعجوز بؤيوك بير جسارت ايله, او آغير و بوغونتولو شراييطده جومهورييتى ترننوم ائدير, او دئيير:
ساقييا بير باده وئر ابنا-يى جومهورييته
تشنه دير اهل-ى وطن, صهبا-يى جومهورييته
بير پارا نادان كيشى" باشسيز بدن اولماز" دييه ر
پس دئمك واقيف دئييل معنا-يى جومهورييته
قوردا وئردى گلله نى, چون كلله سيز چوبانيميز
اول جهتدن دوشموشوك, سئودا-يى جومهورييته
قيبله-يى عالملره يوز ايل "بلى قوربان" دئديك
بير زامان دا "هن" دييه ك آقا-يى جومهورييته
مؤعجوز, اؤز موترققى دونيا گؤروشو ايله, داخيلده گئده ن سيياسى مسئله لرى كؤكوندن آنلايير. او, بيلير كى قارا قووه لر مشروطه اينقيلابىنى آدى وار اؤزو يوخ بير شئيه چئويريبلر. او گؤرور كى مجليسده اولان نوماينده لر، خلقى نوماينده لر اولماييب عكسينه خانلارين٬ بيگلرين ايستيثمارچىلارين و مؤحتكير تاجيرلرين نوماينده سىديرلر. اودور كى مؤعجوز ائعتيراض سسينى اوجالديب و دئيير:
فقرين حالينى بيلمز او ميليونئر ووكلا
گره ك منيم كيمى بىچيز اولا نوماينده
مؤعجوز, خالقىميزين ميللى ويجدانىنين بير تجسومودور. او اؤز دوغما آذربايجانينا, ائلينه و ديلينه بوتون حياتى بويو صاديق قالدى. مؤعجوز آنا ديليميزى اؤز ياراديجيليغيندا هر بير شئىدن عزيز توتموش ساده و طبيعى بير صورتده اؤز, آرزو و ديله كلرينى دوغما آناديلينده گئنيش خالق كوتله لرى اوچون سؤيله ميشدير. مؤعجوز, اؤز ترجومه –يى حاليندا بو مسئله يه ايشاره ائده رك بئله يازير: "من مولاحيظه ائتديم كى, آذربايجانليلار چوخو توركلردير. فارسجا شئعرلردن بير منفعت آلابيلمه يه جكلر. مقصودوم او ايدى كى, آرواد و كيشىلر منيم يازيلاريمى اوخويوب باشا دوشسونلر." مؤعجوز, "منه لوطف ائيله ساقى" آدلى شئعرينده, ديلى توركى اولوب و سؤزونون ساده لييينه باخماياراق, ايران شاهلارىنين تورك اولدوغو حالدا, اونا تحقير گؤزو ايله باخمالارينى بئله تصوير ائدير:
ديليم توركى, سؤزوم ساده, اؤزوم صهبايه ديلداده
منيم تك شاعيرين البت اولار كاساد بازارى
دونن شئعريله بير نامه, آپارديم شاه-ى ايران´ه
دئدى:" توركى نميدانم, مرا تو بچه پندارى؟"
اؤزو تورك اولدوغو تورك, آمما دييير توركى جهالتدير
خودايا موضمحيل قيل تختدن بو آل-ى قاجار´ى
اومودون كسمه "مؤعجوز", ياز آنان تعليم ائدن ديلده
گزه ر بير آرماغان تك دفترين, بيل، چين-و تاتارى.
مؤعجوز، حاكيم قودرتلرين، اونون دوغما آناديلينه خور باخماقلارينا و متاعىنين خريدارى اولماماغينا اهمييت وئرمير. او، بؤيوك بير اينام و ائعتيقاد ايله "اؤز آناسى تعليم ائده ن ديلده" خالقى اوچون يازير و اونلاردا ترپه نيش و اويانيش يارادير. مؤعجوز بوتون وارليق و قودرتيله خالقىنين آيدين گله جه يينه اينانير. او, دوغما خالقى اوچون بير پارلاق و شن گله جك تصوير ائدير. او بو گله جه يى حياتين ايقتيصادى تملى دييشمه سينده٫ قيزلارين و اوغلانلارين ساوادلانماسيندا, كندلىلرين ظولم و اسارت آلتيندان قورتاماسيندا و دوغما آنا ديليميزين, وطنيميزين هر بير بوجاغيندا حؤكم سورمه سينده بيلير. مؤعجوز, " اينشاآللاه" آدلى شئعرينده بئله ترننوم ائدير:
ميللتين دردى جهل-و غفلتدير
چاره سى عئلم ايله صنعتدير
خالقيميز مرد-ى باكياستدير
گله ر آخير زمانه اينشاآللاه.
اوخودار نووجاوان اينسانى
عاليم ائيله ر قيزى و اوغلانى
اولار همره زمان-ى طولانى
عؤمرو هم شادييانه اينشاآللاه.
اولار آيروپيلانلار آماده
گزه ريك بيز ده چرخ-ى ميناده
دمله ريك چايى عرش-ى اعلاده
تؤكه ريك ايستكانه اينشاآللاه.
يئرى ماشين ايله سؤكه ر زاريع
خيرمنى عئلم ايله دؤيه ر زاريع
قازانار خئيلى سيم-و زر زاريع
ايشله مز موفته, خانه اينشاآللاه.
فعله-و رنجبر گئده ر درسه
روزنامه آليب چوبان گلسه
اولار هم كربلاى تؤحفه نيسه
آشينا هر زبانه اينشاآللاه.
او زمان خالق شاديمان اولاجاق
كى وطن مادرى زبان اولاجاق
اوندا تئهرانلى ناگران اولاجاق
اهل-ى آزربايجان´ه اينشاآللاه.
او زمان خالق غوصصه دن آزاد
اولار هم گؤز ايشيق, كؤنول آباد
كسيله ر بانگ-ى ناله-و فرياد
دوزه لر بو زمانه اينشاآللاه.
مؤعجوز, جمعييتده قلم صاحيبلرينه, ضييالىلارا بؤيوك اهمييت وئرير و اونلارين جاميعه ده اويناديغى روللارى اوستون توتور. مؤعجوز چوخ دريندن بيلير كى, دونياميزدا اولان بوگونكو مدنييت, عئلم, تئكنيك يالنيز قلم صاحيبلرينين و ضيياليلارين واسيطه سييله الده ائديليب. اگر بو اينسانلار اولماسايدى بيز حال حاضيردا اولان مدنييته چاتابيلمزديك. خيام, سعدى, شيخ محمود شبيسترى, مولوى بلخى, صابر و بو كيمى بؤيوك اينسانلارين صرف ائتدييى امك سايه سينده بيز عئلم, حيكمت و عيرفان صاحيبى اولموشوق. قوى بو قودرتلى شاعيرين بو باره ده نظرينى و سؤيله دييى شئعرى اوخوياق:
اگر اولماسايدى جهاندا ميداد
كيم ائيله ردى خييام-و سعدي´نى ياد؟
سوخندان-ى شيرين زبان-ى بيلاد
قلمدير قلم, باريك آللاه قلم.
اگر اولماسايدى جهاندا قلم
دئييلمزدى دونيادا نام-ى عجم
علمدار-ى فيردووسى-يى مؤحترم
قلمدير قلم, باريك آللاه.
اؤلوب شئيخ محمود-ى جننت مكان
قاليب " گولشن-ى راز" اوندان نيشان
اونو شؤهره-يى شهر ائده ن, دوستان
قلمدير, قلم, باريك آللاه قلم.
اجل باغلاييب صابير´ين گؤزلرين
قويوب يالقيز اوغلانلارين, قيزلارين
ديرى ساخلايان صابير´ين سؤزلرين
قلمدير, قلم, باريك آللاه قلم.
مؤعجوزون گؤزونون اؤنوندن هئچ بير شئى ياييلمير. جاميعه ده اولان نوقصانلارى گؤرور, اونون ائحساسلى قلبى, اينسانلار اوچون آجييير. او موسلمانلارين, موسلمانلار طرفيندن ايستيثمار اولماسينا نيفرتله باخير. او جاميعه ده اولان ريياكارليغا, حيله گرلييه, اؤز درين نيفرتينى بيلديرير. قلبى داش ائحتيكارچيلارى, خالقين قانين شوشه يه توتانلارى قامچيلايير. مؤعجوز"ائيله ر" آدلى شئعرينده بو باره ده بئله سؤيله يير:
آماندير آى بولود سسله ن, سسين كس بو سيتمكارين
قويوب بؤركون ياناكى مؤحتكير چوخ دار- دار ائيله ر
ايلاهى, قلبى داشدان برك اينسانلار ياراتميشسان
فقيرين قلبينى سنگ-ى سيتمله زخمدار ائيله ر
موزووير, حيله گر چوخدور وطنده, دوغرولوق يوخدور
گؤرورسوز، مؤمينه, مؤمين نئجه ظولم-ى آشيكار ائيله ر
مؤعجوزه گؤره موسلمان جماعتى، غفلت يوخوسوندان آييليب, جهلى و ساوادسيزليغى آرادان آپاران صورتده اؤزونو, ذللتدن قورتاريب, هئچ بير دؤولته ال آلتى اولماييب, موستقيل و شن حيات سوره جكدير:
دوشمن عئلميله بيزى ائيله دى حممال اؤزونه
كيم ذليل ائتدى بيزى؟- جهل، آ موسلمان-ى وطن!
وطنيز جيسمدى, سيز ده وطنه جان كيمىسيز
راضى اولمون قالا جانسيز وطن, آى جان-ى وطن!
وئره ليم ال اله تحصيل-ى كمال ائيله يه ليم
خاب-ى غفلتدن آييلسين گره ك اخوان-ى وطن.
شبيسترلى ميرزا علىنين, مؤعجوز تخللوص ائتمه سى باره سينده، من چوخ دوشونندن سونرا بئله بير فيكره گلديم كى, دوغرودان- دوغرويا، او گونكو گونون آغير و سخينتيلى شراييطينده تك باشينا قلمى سونگويه چئويريب, بوتون حاكيم قارا قوووه لر ايله هامى جبهه لرده ووروشماق, قان ايچن بيگلرين, ظاليم خانلارين، يالانچى و عوامفريب رووحانىنيمالارين, بوينو يوغون دؤولت آداملارىنين, فيريلداقچى تاجير و دللاللارين حقيقى سيماسينى گؤسته رمك جانلى بير مؤعجوزه دير و بو تخللوص يالنيز بئله يورولماق بيلمه ين شاعيره ياراشابيلردى. بونا گؤره, بوگون هر بير آذربايجانلى شاعير, يازيچى, عاليم و تدقيقاتچىنين قاباغيندا دوران ان اهمييتلى وظيفه, مؤعجوزو اوخوماق، اؤيره نمك, تانيماق و اونون بو پارلاق مؤعجوزه سينى بوتون آذربايجانلى وطنداشلارينا تانيتماقدان عيبارتدير. مؤعجوزون ياراتديغى شئعرلر, حقيقتده بير مؤعجوزه يه بنزه ر و بيزيم بو زمانه ميزده ده بو جورات و جسارتله يازيب ياراتماق, ميللى حياتى, ايجتيماعى، سياسى و دينى مسئله لرى بو شكيلده تحليل ائتمك و جماعتين دردلرينى و آرزو، ديله كلرينى گؤسته ريب, عئينى زاماندا ميللت افرادى آراسيندا اولان اييره نج خسته ليكلرى: پولپرست لييى, قونشويا و قوهوما خيانت, السيز, آياقسيزلارا, يئتيملره و دول آروادلارا رحمسيزلييى, يالانچى ديندارليغى ايفشا ائتمك بؤيوك بير مؤعجوزه دير. شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز خالقىميزين بؤيوك ايفتخارىدير. او ساده ايفاده لى, آچيق گؤزلو، آيدين فيكيرلى, ميللت و ميللتينى سئوه ن و يورولماق بيلمه ين صنعتكاردير. مؤعجوزون ياراتديغى بؤيوك آبيده, ايللر بويو خالقىميزا, خوصوصىيله آذربايجان شاعير و يازيچيلارينا يول گؤستره جكدير.
منبع ) آذربايجان ادبيات تاريخيندان قيزيل يارپاقلار-يازانی عزيز محسنی