ميرزا على معجز شبسترى-عزيز محسني

شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز ١٢٥٢ هيجرى شمسىده شبيستر قصبه سينده آنادان اولموش ١٣١٣ هيجرى شمسىده, تخمينن ٦١ ياشيندا شاهرود شهرينده حياتا گؤز يومموشدور. شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز اون يئددى ايل ايستانبولدا ياشاميش و ٣٠ ياشيندان آلتميش ياشينا دك شبيستردن قيراغا چيخماييب, حتتا تبريزه بئله گئتمه ميشدى. بوتون حياتينى خلقينين آييلماسينا و سعادتينه حصر ائتميش و بو يولدا هئچ بير چتينليكدن چكينمه ميشدير.

"شبيسترلى ميرزا على معجزين سئچيلميش اثرى" بيرينجى دفعه اولاراق ١٣٢٤- ينجى ايلده “سووئت ايتتيفاقىيله مدنى علاقه ساخلايان ايران جمعييتى”نين تبريز شؤعبه نشريياتى طرفيندن چاپ ائديلميش و گئنيش صورتده ساتيشا بوراخيلميشدير. سونرالار " كليات ميرزا على معجز شبسترى " آدييلا عئينى كيتابا ١٠٤ صحيفه تازا شئعرلر آرتيريليب و تانينماز بير ناشيرين واسيطه سيله ساتيشا بوراخيلميش و اوچونجو جيلد عونوانيله " شبيسترلى ميرزه على مؤعجوزون تازا و چاپ اولماميش اثرلرى", تبريزده آقا-يى يحيى شئيدا توسسوطيله مؤعجوزون اليازمالاريندان سئچيليب و بوراخيلميشدير. هر بو اوچ كيتابدا چوخلو چاپى غلطلره راست گليريك كى بعضن شئعرين اصل معناسينى دييشير. من بورادا مؤعجوزون بيرينجى دفعه نشر اولونموش اثرلرينه آرتيق ايستيناد ائديره م, بونا گؤره كى ايلك دفعه نشر اولونان اثر, ايكينجى و اوچونجو جيلد آدينا بوراخيلان اثرلره گؤره, داها غلطسيز و داها ايستيناد ائديجى بير صورتده چاپ اولموشدور.

شبيسترلى ميرزا على مؤعجوزون آدينى بيزيم ادبييات تاريخيميز اونوتماياجاق و اونون آدى ادبييات تاريخىميزين پارلاق صحيفه لرينى زينتله نديره جك, چونكو مؤعجوز حقيقتده بؤيوك بير شاعير و شئعرين بؤيوك اوستادى ايدى و اونون شاعيرانه طبعى او قده ر گئنيش و او قده ر پارلاق ايدى كى, ايسته دييينى هر زامان هر يئرده سؤيله مه يه قادير ايدى. مؤعجوز, او قده ر بؤيوك و ايستئعدادلى بير شاعيردير كى او, وفات ائده ندن سونرا اونون يئرينى ايشغال ائده ن هله بير شاعيريميز يوخدور. او ذووقونو, قلمينى و بوتون قودرتينى, خالقين سعادتى و آزادليغى اوغروندا, بوتون وارليغى ايله سفر برلييه آلدى. دئمك اولار او شئعريميز اوچون باشقا بير يول, تازا بير جيغير آچدى. او تك باشينا, كيچيك و دالى قالميش بير قصبه ده, بوتون قارا قووه لره: موللانيمالارا, قان ايچن بىلره، جماعت قانى سوران تاجيرلره, ميللت قانينى شوشه يه توتدوران خانلارا, محروم خالقى توولايانلارا٫ ديوان آداملارينا ائعلان-ى جهاد ائله دى. او بو يولدا, قارا جماعتدن عيناد, رووحانىنيمالاردان تكفير و هده له مه و حتتا دوست و آشينالاريندان طعنه لر٬ شماتتلر ائشيتمه يه صبر ائتدى. حتتا آخير زامانلاردا عوام جماعتين لعنت و سؤيوشو نتيجه سينده و معيشتىنين آغير و دؤزولمز شراييطى, اونو اؤز دوغما وطنى آذربايجان´دان چيخماغا و باشقا بير دييارا سيغينيب عؤمرونون آخير گونلرينى غوربت اؤلكه ده صرف ائتمه يه مجبور ائتدى.

شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز اؤز ظريف و دقيق ايستئعدادى سايه سينده خالقيميزين معيشتىنين اندازه دن آرتيق اولان تظاهوراتينا دريندن گؤز يئتيريب و اونو درك ائدير و اونا گؤره ده بو گؤردوكلرينى آهنگدار و اوره يه ياتان شئعرلرينده تصوير ائديردى. مؤعجوزون شئعرلرينده ساده ليك, صميمييت و صداقت, بوتون قودرتيله اؤزونو گؤسته رمكده دير. مؤعجوزون ان بؤيوك خوصوصييت و مزييتى اونون خالق شاعيرى اولماسيندا, زحمتكش و ساده اينسانلارين كدر وغملرينى تجسسوم ائتمه سينده, شئعرى حياتا سيخ بير صورتده باغلاماسيندا و بوتون قودرت و ايلهاملارينى اؤز دوغما خالقىنين روحوندان آلماسيندادير. مؤعجوزون ديلى, خالق ديلى, اوصول-ى ايفاده و بيانى, خالقين اصول-ى ايفاده و بيانى, دوشونجه سى خالق دوشونجه سى اولدوغونا گؤره, ياراتديغى دونيا, تصوير ائتدييى ياشاييش, هاميسى خالق حياتى و ياشاييشىنين جانلى شكيللريدير. مؤعجوز اؤز ياراديجيليغى ائعتيبارى ايله, بير حقيقت گؤره ن رئاليست شاعيردير. مؤعجوزو اؤيره نمك و آنلاماق اوچون بو سؤزلره كيفايتله نه بيلمه ريك. عومومييتله هر بير شاعيرى٫ هر بير رسسام ياخود هر بير صنعتكارى اوخوماق, اؤيره نمك و تانيماق اوچون, اونو اوچ جهتدن تحليل ائتمك لازيمدير. بو اوچ جهتين بيريسى صنعتكارين اثرلرينده اولدوغو عومومى موناسيبتلر, ايكنجىسى صنعتكارين منسوب اولدوغو ادبى مكتب و اوچونجوسو اونون موحيطى, وطنداشلارى و موعاصيرلرىدير.

مؤعجوز بير شاعير اولماقلا برابر, يورولمادان ايجتيماعى شراييط و معيشتىميزين دييشديريلمه سى يولوندا وار قوووه سى ايله چاليشير, او گئنيش خلق كوتله لرينه (كندچيلره, ايشچىلره, محروم آروادلارا, ظولم آلتيندا محو اولوب گئده ن صينيفلره) دريندن محببت باغلايير و آردى كسيلمه دن اونلارين حققيندن ديفاع ائدير.

مؤعجوزون ادبييات و صنعت عالمينده كى رولوندان بحث ائده ركن, او اسكى مووضوع اينتيخابينا و عومومى صورتده اسكى ادبى مكتبه دؤيوش ائعلان ائدير. او, سؤيله دييى بوتون شئعرلرينده, موطلق بير ايجتيماعى مساله قاباغا چكير. او بوتون يازديغى و ياراتديغى اثرلرينده معاريف و مدنييتى تبليغ ائتميشدير. او خالقى كؤهنه جهالت دونياسيندا ساخلاماغا جان آتان موتعصصيب رووحانىنيمالارى, مرثيه خانلارى, رؤوضه خانلارى, فالچيلارى, درويشلرى و ريياكار دين قارداشلارينى و بوتون باشقا قارا قووه لرى, وار قودرتيله ايفشا ائدير. مؤعجوز بير حاذيق طبيب كيمى, خالقىميزين ان خسته جهتلرينى دوشونور و اونلارين ساغالماسى اوچون چاره لر آختاريردى. مؤعجوز, خالقىميزين آغير و دؤزولمز شراييطده ياشاماغينى و خالقين ساوادسيز و عوام اولماسىنين سببلرينى بيلير. او دئيير:

جهل ايله قدم باسما طيليسمات-ى جهانه
عئلم اولماسا ميفتاح٫ فضيلت اله گلمز

ياخود:

خالقى بيدار ائيلمه مك مومكون مو خواب-ى جهلدن؟
ائيله ره م بيدار مؤعجوز٬ قورخماسام ايجاددن.

شمشير-ى آبدار-ى بيانينله, مؤعجوزا
وور كلله سين٫ دوشور يئره ديو-ى جهالتين!

مؤعجوزون كيچيك و اوجقار بير قصبه ده ياشاماغينا باخماياراق, او دونيادا گئچن, بوتون سيياسى و ايجتماعى حاديثه لردن خبر توتور, بو حاديثه لرى اؤز قاباقجيل و موترققى دونيا گؤروشو ايله تجزييه و تحليل ائدير, دوزگون حقيقى نتيجه لره يئتيشير. مؤعجوزه گؤره, بيرينجى دونيا موحاريبه سى دونيا سرمايه دارلارىنين ايختيلافى نتيجه سينده باش وئرميش و بيزيم كيمى دالى قالميش اؤلكه لرده, تاجيرلر, دللاللار, ائحتيكار ائده نلر, بو فلاكته اوغرادان و جان سيخيجى واقيعه ده اؤز منفعتلرينه ايستيفاده ائديب, خالقين قانينى شوشه يه توتموشلار. او, ويلهئلم آدلى شئعرينده بئله دئيير:

باغيميز, بوستانيميز اود توتدو ياندى, سهلدير
وارلىلار بير شربه سو وئرمير ايچك٬ ائى ويلهئلم
مرحمت آثارى يوخ دؤولتلىلرده مو قده ر
وارليدان مومكون دئييل پول ايسته مك٬ ائى ويلهئلم
سو ايچه نده لعنت ائيله ر شومره سو تاجيرلرى
اؤزلرى ظولم ائيله يير اوندان قشنگ٬ ائى ويلهئلم
قاليب-ى بى روحه بنزه ر بىمورووت اغنييا
خالقى شيرين كام ائده ر مى بوش پتك٬ ائى ويلهئلم؟

مؤعجوز موحاريبه نين تؤره تدييى فاجيعه لرى گؤرور, اؤزلرينى مدنى آدلانديريب و مدنييت آدينا دؤيوشنلرى و ياراتديقلارى قانلى دؤيوشلر نتيجه سينده, يالنيز اينسانلارا يوخ, حتتا بئله حئيوانلارا و دنيزلرده باليقلارين آرادان گئتمه سينه اوره يى آجييير. اودور كى, پروسييا شاهى شئعرينده بئله دئيير:

توتاق كى, واردى گوناهى آداملارين ياران
دئيين گؤره ك نئيله ييبدى بينوا حئيوان؟!
آداملارى قويور آج- اؤزلرينى, كولفتينى
باليقلارا, وئرير اينسانلارين لطيف اتينى
كيم آد قويوبدو بو وحشى جماعته مدنى؟
برص ناخوشلوغونا اوغراسين گؤروم بدنى
اگر تمددون عيبارتدى بو رذالتدن
كئچه يئرين ديبينه چيخمايا خجالتدن.

مؤعجوز, صولح سئوه ر بير اينساندى. او ايسته يير بوتون اينسانلار سعادتده, صولحده ياشاسينلار. او دئيير:

توفنگ و توپ سسى حالا جهانى تيتره ديرى
نه وقت ختم اولاجاقدير بو اينقيلاب٫ اؤلوره م
داياندى سينه يه جان, صولحو سالما تاخيره
گؤزووو سيل٬ منه باخ, ائى جناب-ى پاپ٬ اؤلورم.

مؤعجوزون ياراديجيليغيندا, قادين صينفيندن ديفاع, اؤزونه مخصوص بير يئر توتور. او بوتون شئعرلرينده, "ائى قيزلار, باجيلار, گلينلر, توكذبانلار", بو فيكرين يورولماز طرفداريدى كى, آرواد گره ك سيلكينيب, مطبخدن چيخسين٫ درس اوخويوب ساوادلانسين٫ عئلم و صنعت صاحيبى اولسون و بير شريك كيمى حياتين بوتون ائنيش يوققوشلاريندا ارينه, قارداشينا, حقيقى يولداش اولسون. بو دا يالنيز ايقتيصادى ايستيقلال الده ائتمك نتيجه سينده مومكون اولابيلر. او دئيير:

گره ك آزاد اولا اوغلان كيمى قيز
چه در صنعت٫ چه در فنن-ى كيتابت.
قيچين اؤرتسون گره ك آچسين جمالين
وبالى بوينوما روز-ى قييامت.
جهالت پرده سين ييرت٬ آت اؤزوندن
طولوع ائتسين بيزه شمس-ى سعادت.

ياخود:

گره ك دورسون بابا قيز بير دوكاندا
شريك اولسون گره ك احمدله عيصمت.

مؤعجوز آنالاريميزين و باجىلاريميزين اوره ك يانديريجى و جان سيخيجى حاللارينى بوتون وجودييله حيسس ائدير و اونون سببلرينى ده بيلير. او آچيق- آچيغينا گؤرور كى, بير پارا رووحانىنيمالار, بو گونكو عيبارتلر ايله دئسه ك دربار و ساراى رووحانى و موللالارى مذهب آدينا بونلارين ساوادلى اولوب, موستقيل بير اينسان كيمى ياشاماقلارىنين قاباغيندا مانيعلر تؤره ديرلر:

آلدى هر قيز اله قلم, قدزن
ائتدى تكفير شئيخ اونو فوورن
ايسته دى بير قيز اوخويا روسى
دئديلر گئتدى دين-و ناموسى.

مؤعجوز بو مانيعلر و چتينليكلره باخماياراق قيزلارى, باجىلارى تمددونه و معاريفه دوغرو چاغيرير:

آماندى يومما٬ آچ گؤزون
سؤزونه باخ بو مؤعجوزون
ميدادى ميلچىدير, قيزين
دواتى سورمه دان٬ باجى.

و يئنه خطابن قيزلارا دئيير:

جهالت بحر-ى بىپاياندى٫ غرق ائيله ر سيزى آخر
او دريادن گره ك عئلمييله چيخسين ساحيله قيزلار.
جهالت اهلى, اهل-ى عئلمه دوشمندير ازل گوندن
عوامين سؤزلريندن اولمايين تنگ حؤوصله قيزلار.

مؤعجوز وصيتنامه عونوانلى شئعرينده بئله يازير:

اوزون آچ, قيچينى گؤسته رمه, چيخ بازاره مردانه
كى بو نووعى گزه ردى باجيلار عهد-ى رسالتده.
اگر واعيظ دئدى آچما اوزون, ساتما فرنگ ساپى
خودا ضاميندى ريزقه٬ ايله ش ائوده, كؤينه يين بيتده.
دؤشوندن بير تپيك وور, ييخ يئره٬ چيخ سينه سى اوسته
قافاسين از, گوناهى بوينوما روز-ى قييامتده.

شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز, جاميعه ميزده اولان بوتون نوقصانلارى, يارالارى آختاراركن, ايجتيماعى, عوضولرى بيرى- بيريندن آييرميش, هر بيرىنين ايجتيماعى و ايقتيصادى منفعتلرينى موعيين ائده ره ك و بو نوقطه-يى نظردن ده عاميللرين علاقه لرينى اؤيره نميشدير. او بوتون ياراديجيليغيندا مظلوم صينيفلردن مودافيعه ائديب و ايجتيماعى حياتىميزى ضررلى و خطرلى عونصورلردن تميزله مه يه چاليشميشدير. او خالقين شوعوروندا, بير ايجتيماعى و مدنى اويانيش ياراتماق اوچون وار قوووه سينى اسيرگه مه ميشدير. مؤعجوز, خالق ياشاديغى شراييطى بؤيوك بير رسسام كيمى تصوير ائدير:

بيزيم وطنده نئچون اللى مين قلندر وار؟
نه كارخانه-يى پنبه, نه معدن-ى زر وار؟
وطنده چوخدو ايلانچى, ديلنچى جادوگر"

و ياخود:

بيزى اجانيب ائديب زور-ى عئلمله حممال
سوا-يى صبر نه دير تكيه گاهى نادانين؟

مؤعجوز, ظولم, جهالت٫ تنبلليك, ساوادسيزليق, خورافا و مدنييت سيزليك قبيليندن هر نه وارسا, هاميسينا قارشى دورور و چاليشير خالقىنين گؤزونو آچسين. او دئيير:

گؤزون سيل باخ ماشينا٫ دولانير اؤز باشينا
بيز ده بير زاد قاييراق٫ اللشمييك بوشونا
ايرانلى قند قاييرسا٫ مؤحتاج اولماز پروسا
آخوند دئيير موسلمان٫ كافير اولار اوخوسا
ايتاليانلار ايمانسيز٫ اينگيليس هم قورآن سيز
بيزه ايينه وئرمه سه٫ قالاجاييق تومانسيز
بير دنه يوخ آلماندا٬ حتتا فيرنگيستاندا
فالچى دارالفونونو٫ مين دنه وار ايراندا

مؤعجوز, جاميعه ميزده اولان ظاليملرى, موستبيدلرى, خالقين آزاد حياتىنين قاباغيندا مانئع تؤره دنلرى ياخشى تانييير. او بيلير, ايستيثمارچى صينفين باشيندا دوران ان غددار قودرت, شاهليقدير. بونا گؤره, مؤعجوز بؤيوك بير جسارت ايله, او آغير و بوغونتولو شراييطده جومهورييتى ترننوم ائدير, او دئيير:

ساقييا بير باده وئر ابنا-يى جومهورييته
تشنه دير اهل-ى وطن, صهبا-يى جومهورييته
بير پارا نادان كيشى" باشسيز بدن اولماز" دييه ر
پس دئمك واقيف دئييل معنا-يى جومهورييته
قوردا وئردى گلله نى, چون كلله سيز چوبانيميز
اول جهتدن دوشموشوك, سئودا-يى جومهورييته
قيبله-يى عالملره يوز ايل "بلى قوربان" دئديك
بير زامان دا "هن" دييه ك آقا-يى جومهورييته

مؤعجوز, اؤز موترققى دونيا گؤروشو ايله, داخيلده گئده ن سيياسى مسئله لرى كؤكوندن آنلايير. او, بيلير كى قارا قووه لر مشروطه اينقيلابىنى آدى وار اؤزو يوخ بير شئيه چئويريبلر. او گؤرور كى مجليسده اولان نوماينده لر، خلقى نوماينده لر اولماييب عكسينه خانلارين٬ بيگلرين ايستيثمارچىلارين و مؤحتكير تاجيرلرين نوماينده سىديرلر. اودور كى مؤعجوز ائعتيراض سسينى اوجالديب و دئيير:

فقرين حالينى بيلمز او ميليونئر ووكلا
گره ك منيم كيمى بىچيز اولا نوماينده

مؤعجوز, خالقىميزين ميللى ويجدانىنين بير تجسومودور. او اؤز دوغما آذربايجانينا, ائلينه و ديلينه بوتون حياتى بويو صاديق قالدى. مؤعجوز آنا ديليميزى اؤز ياراديجيليغيندا هر بير شئىدن عزيز توتموش ساده و طبيعى بير صورتده اؤز, آرزو و ديله كلرينى دوغما آناديلينده گئنيش خالق كوتله لرى اوچون سؤيله ميشدير. مؤعجوز, اؤز ترجومه –يى حاليندا بو مسئله يه ايشاره ائده رك بئله يازير: "من مولاحيظه ائتديم كى, آذربايجانليلار چوخو توركلردير. فارسجا شئعرلردن بير منفعت آلابيلمه يه جكلر. مقصودوم او ايدى كى, آرواد و كيشىلر منيم يازيلاريمى اوخويوب باشا دوشسونلر." مؤعجوز, "منه لوطف ائيله ساقى" آدلى شئعرينده, ديلى توركى اولوب و سؤزونون ساده لييينه باخماياراق, ايران شاهلارىنين تورك اولدوغو حالدا, اونا تحقير گؤزو ايله باخمالارينى بئله تصوير ائدير:

ديليم توركى, سؤزوم ساده, اؤزوم صهبايه ديلداده
منيم تك شاعيرين البت اولار كاساد بازارى
دونن شئعريله بير نامه, آپارديم شاه-ى ايران´ه
دئدى:" توركى نميدانم, مرا تو بچه پندارى؟"
اؤزو تورك اولدوغو تورك, آمما دييير توركى جهالتدير
خودايا موضمحيل قيل تختدن بو آل-ى قاجار´ى
اومودون كسمه "مؤعجوز", ياز آنان تعليم ائدن ديلده
گزه ر بير آرماغان تك دفترين, بيل، چين-و تاتارى.

مؤعجوز، حاكيم قودرتلرين، اونون دوغما آناديلينه خور باخماقلارينا و متاعىنين خريدارى اولماماغينا اهمييت وئرمير. او، بؤيوك بير اينام و ائعتيقاد ايله "اؤز آناسى تعليم ائده ن ديلده" خالقى اوچون يازير و اونلاردا ترپه نيش و اويانيش يارادير. مؤعجوز بوتون وارليق و قودرتيله خالقىنين آيدين گله جه يينه اينانير. او, دوغما خالقى اوچون بير پارلاق و شن گله جك تصوير ائدير. او بو گله جه يى حياتين ايقتيصادى تملى دييشمه سينده٫ قيزلارين و اوغلانلارين ساوادلانماسيندا, كندلىلرين ظولم و اسارت آلتيندان قورتاماسيندا و دوغما آنا ديليميزين, وطنيميزين هر بير بوجاغيندا حؤكم سورمه سينده بيلير. مؤعجوز, " اينشاآللاه" آدلى شئعرينده بئله ترننوم ائدير:

ميللتين دردى جهل-و غفلتدير
چاره سى عئلم ايله صنعتدير
خالقيميز مرد-ى باكياستدير
گله ر آخير زمانه اينشاآللاه.

اوخودار نووجاوان اينسانى
عاليم ائيله ر قيزى و اوغلانى
اولار همره زمان-ى طولانى
عؤمرو هم شادييانه اينشاآللاه.

اولار آيروپيلانلار آماده
گزه ريك بيز ده چرخ-ى ميناده
دمله ريك چايى عرش-ى اعلاده
تؤكه ريك ايستكانه اينشاآللاه.

يئرى ماشين ايله سؤكه ر زاريع
خيرمنى عئلم ايله دؤيه ر زاريع
قازانار خئيلى سيم-و زر زاريع
ايشله مز موفته, خانه اينشاآللاه.

فعله-و رنجبر گئده ر درسه
روزنامه آليب چوبان گلسه
اولار هم كربلاى تؤحفه نيسه
آشينا هر زبانه اينشاآللاه.

او زمان خالق شاديمان اولاجاق
كى وطن مادرى زبان اولاجاق
اوندا تئهرانلى ناگران اولاجاق
اهل-ى آزربايجان´ه اينشاآللاه.

او زمان خالق غوصصه دن آزاد
اولار هم گؤز ايشيق, كؤنول آباد
كسيله ر بانگ-ى ناله-و فرياد
دوزه لر بو زمانه اينشاآللاه.

مؤعجوز, جمعييتده قلم صاحيبلرينه, ضييالىلارا بؤيوك اهمييت وئرير و اونلارين جاميعه ده اويناديغى روللارى اوستون توتور. مؤعجوز چوخ دريندن بيلير كى, دونياميزدا اولان بوگونكو مدنييت, عئلم, تئكنيك يالنيز قلم صاحيبلرينين و ضيياليلارين واسيطه سييله الده ائديليب. اگر بو اينسانلار اولماسايدى بيز حال حاضيردا اولان مدنييته چاتابيلمزديك. خيام, سعدى, شيخ محمود شبيسترى, مولوى بلخى, صابر و بو كيمى بؤيوك اينسانلارين صرف ائتدييى امك سايه سينده بيز عئلم, حيكمت و عيرفان صاحيبى اولموشوق. قوى بو قودرتلى شاعيرين بو باره ده نظرينى و سؤيله دييى شئعرى اوخوياق:

اگر اولماسايدى جهاندا ميداد
كيم ائيله ردى خييام-و سعدي´نى ياد؟
سوخندان-ى شيرين زبان-ى بيلاد
قلمدير قلم, باريك آللاه قلم.

اگر اولماسايدى جهاندا قلم
دئييلمزدى دونيادا نام-ى عجم
علمدار-ى فيردووسى-يى مؤحترم
قلمدير قلم, باريك آللاه.

اؤلوب شئيخ محمود-ى جننت مكان
قاليب " گولشن-ى راز" اوندان نيشان
اونو شؤهره-يى شهر ائده ن, دوستان
قلمدير, قلم, باريك آللاه قلم.

اجل باغلاييب صابير´ين گؤزلرين
قويوب يالقيز اوغلانلارين, قيزلارين
ديرى ساخلايان صابير´ين سؤزلرين
قلمدير, قلم, باريك آللاه قلم.

مؤعجوزون گؤزونون اؤنوندن هئچ بير شئى ياييلمير. جاميعه ده اولان نوقصانلارى گؤرور, اونون ائحساسلى قلبى, اينسانلار اوچون آجييير. او موسلمانلارين, موسلمانلار طرفيندن ايستيثمار اولماسينا نيفرتله باخير. او جاميعه ده اولان ريياكارليغا, حيله گرلييه, اؤز درين نيفرتينى بيلديرير. قلبى داش ائحتيكارچيلارى, خالقين قانين شوشه يه توتانلارى قامچيلايير. مؤعجوز"ائيله ر" آدلى شئعرينده بو باره ده بئله سؤيله يير:

آماندير آى بولود سسله ن, سسين كس بو سيتمكارين
قويوب بؤركون ياناكى مؤحتكير چوخ دار- دار ائيله ر
ايلاهى, قلبى داشدان برك اينسانلار ياراتميشسان
فقيرين قلبينى سنگ-ى سيتمله زخمدار ائيله ر
موزووير, حيله گر چوخدور وطنده, دوغرولوق يوخدور
گؤرورسوز، مؤمينه, مؤمين نئجه ظولم-ى آشيكار ائيله ر

مؤعجوزه گؤره موسلمان جماعتى، غفلت يوخوسوندان آييليب, جهلى و ساوادسيزليغى آرادان آپاران صورتده اؤزونو, ذللتدن قورتاريب, هئچ بير دؤولته ال آلتى اولماييب, موستقيل و شن حيات سوره جكدير:

دوشمن عئلميله بيزى ائيله دى حممال اؤزونه
كيم ذليل ائتدى بيزى؟- جهل، آ موسلمان-ى وطن!
وطنيز جيسمدى, سيز ده وطنه جان كيمىسيز
راضى اولمون قالا جانسيز وطن, آى جان-ى وطن!
وئره ليم ال اله تحصيل-ى كمال ائيله يه ليم
خاب-ى غفلتدن آييلسين گره ك اخوان-ى وطن.

شبيسترلى ميرزا علىنين, مؤعجوز تخللوص ائتمه سى باره سينده، من چوخ دوشونندن سونرا بئله بير فيكره گلديم كى, دوغرودان- دوغرويا، او گونكو گونون آغير و سخينتيلى شراييطينده تك باشينا قلمى سونگويه چئويريب, بوتون حاكيم قارا قوووه لر ايله هامى جبهه لرده ووروشماق, قان ايچن بيگلرين, ظاليم خانلارين، يالانچى و عوامفريب رووحانىنيمالارين, بوينو يوغون دؤولت آداملارىنين, فيريلداقچى تاجير و دللاللارين حقيقى سيماسينى گؤسته رمك جانلى بير مؤعجوزه دير و بو تخللوص يالنيز بئله يورولماق بيلمه ين شاعيره ياراشابيلردى. بونا گؤره, بوگون هر بير آذربايجانلى شاعير, يازيچى, عاليم و تدقيقاتچىنين قاباغيندا دوران ان اهمييتلى وظيفه, مؤعجوزو اوخوماق، اؤيره نمك, تانيماق و اونون بو پارلاق مؤعجوزه سينى بوتون آذربايجانلى وطنداشلارينا تانيتماقدان عيبارتدير. مؤعجوزون ياراتديغى شئعرلر, حقيقتده بير مؤعجوزه يه بنزه ر و بيزيم بو زمانه ميزده ده بو جورات و جسارتله يازيب ياراتماق, ميللى حياتى, ايجتيماعى، سياسى و دينى مسئله لرى بو شكيلده تحليل ائتمك و جماعتين دردلرينى و آرزو، ديله كلرينى گؤسته ريب, عئينى زاماندا ميللت افرادى آراسيندا اولان اييره نج خسته ليكلرى: پولپرست لييى, قونشويا و قوهوما خيانت, السيز, آياقسيزلارا, يئتيملره و دول آروادلارا رحمسيزلييى, يالانچى ديندارليغى ايفشا ائتمك بؤيوك بير مؤعجوزه دير. شبيسترلى ميرزا على مؤعجوز خالقىميزين بؤيوك ايفتخارىدير. او ساده ايفاده لى, آچيق گؤزلو، آيدين فيكيرلى, ميللت و ميللتينى سئوه ن و يورولماق بيلمه ين صنعتكاردير. مؤعجوزون ياراتديغى بؤيوك آبيده, ايللر بويو خالقىميزا, خوصوصىيله آذربايجان شاعير و يازيچيلارينا يول گؤستره جكدير.

منبع ) آذربايجان ادبيات تاريخيندان قيزيل يارپاقلار-يازانی عزيز محسنی

ميرزا معجزعلي شبستري- رامين
ائديتور: م.ر. گرديزى

ميرزا معجز شبستري شاعر و روشنفكر آذربايجاني در سال ١٨٧٣ ميلادي در شهر شبستر در يك خانواده ثروتمند بدنيا آمد. پدر بزرگش حاكم شبستر و پدرش تاجر بود. با اين حال معجز هميشه به فكر مردم مظلوم و بينوا بود. وى در شانزده سالگي بعد از وفات پدرش همراه با برادرش به استانبول رفت و مدت ١٦ سال در آنجا اقامت كرد. دو برادر بزرگترش در استانبول ماندند ولي او در سي سالگي به وطن خود باز گشت و تمام مال و دارايي خود را در راه برچيدن جهل و ظلم صرف كرد. او با اشعار خود به روشنگري افكار مردم پرداخت و با مخالفت روحانيان روبرو شد. معجز در اين باره ميگويد:

چون قاييتديم وطنه٫ "آچما دهانين"، دئديلر (وقتي به وطن بازگشتم، "باز نكن دهانت را" گفتند)
"دينمه، دانيشما و ترپه تمه زبانين"، دئديلر ("صدايت را در نياور، حرف نزن، و زبانت را نجنبان" گفتند)
"گر بو جور اتمييه سن، چوخدو زييانين" دئديلر ("اگر اينطور نكني، خيلي زيان خواهي ديد"، گفتند)

معجز معتقد بود كه ريشه كني جهل را بايد از زنان آغاز كرد. چرا كه آنها فرزندان مملكت را پرورش ميدهند. معجز در اين باره ميگويد:

توكذين جهلي اولماسا زاييل (اگر جهل مادران از بين نرود)
اوغلو اولماز تمددونه ماييل (فرزندان آنها به سوي تمدن نميروند)

با اين اهداف، معجز علىرغم مخالفت عمادالسلطنه "محسني"، موفق به احداث اولين مدرسه’ دخترانه در ايران شد، كه بعدها با نام "پوراندخت" در شهر شبستر مشهور شد. معجز در اواخر عمر به علت تهديد دشمنان مجبور به ترك وطن شد. به شهر شاهرود رفت و در سال ١٩٣٤ در آنجا در گذشت

جانلي جنازه- جنازه زنده

ماه-ى صييام گلدي٬ مني سالدي زحمته
ائي كاش گلمييه يدي اوروج بو ويلايته.
(ماه روزه داري آمد و مرا به زحمت انداخت)
(اي كاش روزه هيچ وقت به اين ولايت نمي آمد)

ائي ماه-ى روزه، ائي رمضان، ائي فيلان فيلان
خالقي گتيرمه تنگه، اؤزونو سالما غئيبته!
(اي ماه روزه، اي رمضان، اي فلان فلان)
(خلق را به تنگ، خودت را به غيبت نينداز)

ايفطاري يوخ، اوباشداني يوخ بينوالرين
تكليف-ى شاق ائيله مز حق بىبضاعته
(افطاري و سحري ندارند بينوايان)
(حق، تكليف شاق براي بيبضاعتان نميگزارد)

چاي ايچمه سم، سحر گئده رم ايختيياردن
قويمازلا، قويماسينلار مني باغ-ى جننته.
(اگر به هنگام صبح چاي نخورم اختيار از دست مىدهم)
(اگر راه نميدهند، راه ندهند مرا به باغ بهشت)

مال-ى يتيمي، ماللا يييه ر، من اوروجلوغو
من مال-ى حقق´ه بندم، او مال-ى رعييت´ه.
(ملا مال يتيم را ميخورد، من روزه را)
(من به مال حق بندم، او به مال رعيت)

ساقي دونن بو وقت كئچيرديم برايدن،
دوشدو گؤزوم، سمتده بير بيكس عوورته
(ساقي ديروز همين وقت از راهي ميگذشتم)
(چشمم در يك سمت به زنى بيكس افتاد)

بيمار ايدي، غريب ايدي، بي ايختيار ايدي
موحتاجدي دوايه، غذايه، حيمايته
(بيمار بود، غريب بود، بي اختيار بود)
(محتاج به دوا، غذا و حمايت بود)

من موضطريب باخيرديم او جانلي جنازه يه
آغلاردي گؤزلريم او پرييشان قييافه يه
(من مضطربانه به آن جنازه’ زنده نگاه ميكردم)
(چشمانم مىگريست به آن قيافه’ پريشان)

بير تخته پاره تك٬ قوروموشدو او بينوا
گؤردوم او بينوا دؤشه نيب خاك-ى ذيللته
(مانند يك تكه تخته، خشك شده بود آن بينوا)
(ديدم، آن بينوا افتاده است به خاك ذلالت)

زولفون ائديب نيقاب سارالميش عوذارينه
باشين قويوب داش اوسته، گئديب خاب-ى راحته
(زلفش را نقاب كرده بود بر چهره زردش)
(سرش را روي سنگ گذاشته و به خواب راحتي رفته)

هر كس اونا باخاردي، دييه ردى كي جاني يوخ
من ده ديييرديم عؤمرو يئتيشيب نهايته
(همه به او نگاه ميكردند، ميگفتند جان ندارد)
(من هم ميگفتم عمرش به آخر رسيده)

ناگه گتيردي هوشه اونو تاققا تاق سسي
آچدي گؤزون ياواشجا، مني سالدي حئيرته
(ناگهان صداي تق و تق كفشها او را به هوش آورد)
(آرام چشمهايش را باز كرد و مرا به حيرت انداخت)

بير باخدي حسرتييله، يئنه يومدو گؤزلرين
ايدي باشين٬ اوزون دايادي سنگ-ى عيبرته
(با حسرت نگاهي كرد و دوباره چشمانش را بست)
(سرش را خم كرد و صورتش را روي سنگ عبرت گذاشت)

مؤعجوز بو سس نه دير؟ دئدي. باخديم٬ دئديم كي هئچ
دؤولتليلر گئديرلر نماز-ى جماعته
(پرسيد: معجز اين صداي چيست؟ نگاه كردم و گفتم كه هيچ)
(پولدارها به نماز جماعت ميروند)

ضيافت و فلاكت

اوخوردو مرثييه خان، من باخيرديم حئيرتله
ووروردو باشه جماعت كمال-ى شيددتله
(ميخواند مرثيه خوان، و من نگاه ميكردم با حيرت)
(بر سرشان ميزدند جماعت با كمال شدت)

رفيق قووزادي باشين دئدي: اييل آشاغا
دئديم: نييه؟ دئدي: همرنگ اول جماعتيله
(رفيق سرش را بلند كرد و گفت : خم شو پايين)
(گفتم: چرا؟ گفت: همرنگ شو با جماعت)

روا دئييل باخاسان خاريجي كيمي خالقا
گره ك ملول اولاسان سن ده بو موصيبتيله
(روا نيست مثل خارجيها به جماعت نگاه كني)
(بايد تو هم ملول بشوي با اين مصيبت)

خولاصه مرثييه بيتدي، چكيلدي يا آللاه
گؤتوردوك ال طرف-ى كيبرييايه ميللتله
(بالاخره مرثيه تمام شد و كشيده شد يا الله)
(بلند كرديم دست به طرف كبريا، همراه ملت)

دؤشه ندي سوفره يئره، خونچه-يى پيلوو گلدي
قارينلار اولدو چيراغان او دادلي نئعمتله
(سفره پهن شد به زمين، آمد خونچه' پلو)
(شكمها چراغان شد با آن نعمتهاي لذيذ)

يانيردي پينج او مجليسده، خلق ترليردي
ولئيك قار ياغيردي ائشيكده شيددتيله
(روشن بود بخاري در مجلس، خلق عرق ميكرد)
(ولي برف ميباريد در بيرون با شدت)

ييغيلدي سوفره ، تمام اولدو مجليس-ى عيشرت
آياغا دوردو جماعت يئريندن عيززتله
(سفره جمع شد، تمام شد مجلس عشرت)
(بپا خاست جماعت، با عزت تمام)

عباسيني گؤتوره ن ائيله دي خوداحافيظ
يولا ساليردي قوناقچي بيزي نزاكتله
(هركس عبايش را برداشت و خدا حافظي كرد)
(صاحب مهماني بدرقه ميكرد ما را با نزاكت تمام)

فناريلر ياخيليب، كوچه چون ايشيقلاندي
دئديم رفيقه، باخ ايندي اويانه ديققتله
(فانوسها روشن شدند و وقتي كوچه نورانى شد)
(به رفيق گفتم حالا به آنطرف با دقت نگاه كن)

باخيب نه گؤردو؟ پريشان، بينوا بير جمع
آياق يالين، بدن عوريان، دوروبلا ذيللتله
(نگاه كرد و چه ديد؟ يك جمع پريشان و بينوا)
(پا برهنه، بدن عريان، ايستاده اند با ذلالت)

نه رنگ واردي، نه قان اوزلرينده٬ دم بسته
باخيردي خلقه او بينور گؤزلر، حسرتله
(صورتشان نه رنگ داشت نه خون، زبان بسته)
(نگاه ميكردند به خلق٬ آن چشمان بي نور، با حسرت)

دئديم رفيقه گؤرورسن او طيفل-ى معصومو؟
دوداقلاري گؤيه ريب، جنگ ائدير طبيعتله
(گفتم به رفيق مي بيني آن طفل معصوم را؟)
(لبهايش كبود شده و جنگ ميكند با طبيعت)

او عوورته نظر ائت، ايله شيب بوز اوستونده
باشي آچيق، دوناجاق بو گئجه او حالتله
(به آن زن نگاه كن، روي يخها نشسته)
(سرش برهنه، يخ خواهد زد امشب با آن حالت)

روا دئييل باخاسان خاريجي كيمي اونا سن
عباوي سالماياسان باشينا محببتله
(روا نيست، مثل خارجيها نگاه كني تو به او)
(عبايت را به سرش نيندازي با محبت)

جييه ر كباب ائديجي حالدير، بو حال ائي دوست
نئجه گئديب ياتاجاقسان ائوينده راحتيله؟
(جگر را كباب ميكند اينحال، اي دوست)
(رفتي، در خانه چطور راحت خواهي خوابيد؟)

رفيق يومدو گؤزون، ترله دي خجالتدن
باشين آشاغه ساليب، گئچدي گئتدي سورعتله
(رفيق چشمش را بست و از خجالت عرق ريخت)
(سرش را پايين انداخت و با سرعت دور شد)

دالينجا سسله دي مؤعجوز: رفيق دور، گئتمه!
گره ك كي تيتره يه سن سن ده بو جماعتله!
(از پشت معجز صدا كرد: رفيق بايست، نرو)
(بايستي تو هم بلرزي با اين جماعت)

بو يارالي باجيلار مرهم ايسته يير سندن
هارا قويوب گئديسن، خالقي مين جراحتله؟
(اين خواهران زخمى٬ مرهم ميخواهند از تو)
(كجا رها ميكني و ميروي، خلق را با هزار جراحت)

آللاه آللاه

بير آز ايسته ر آييلا ميللت-ى ايران
دستي يورقاني چكر باشينا ماللان، آللاه
(تا ملت ايران كمى مىخواهد كه بيدار شود)
(دست ملايت، زود لحاف را بر سرش ميكشد٬ اي خدا)

ياتدي نادان، قويوب سجده يه باشيني آخوند
دئدي: ائي جيسميمه جان، درديمه درمان، آللاه
(نادان خوابيد، آخوند سرش را بر سجده گذاشته)
(گفت: اي به جسمم جان، به دردم درمان، خدا)

ياراديبسان منه يارب، نه هميل حئيوانلار
مينمه سي، سورمه سي، يوك چاتماسي آسان، آللاه
(خلق كرده اي براي من، چقدر حيوانهاي آرامي)
(سوارشدنشان، راندنشان، بار كردنشان، چقدر آسان.)

وعده ائتدي وئره رم عقل، بو بىعقله خودا
بيلميره م نولدو، سورا اولدو پشيمان آللاه
(وعده داد خدا٬ به اين بي عقل٬ عقل خواهم داد)
(نميدانم چه شد، بعدا پشيمان شد، خدا)

ديييسن ائتمه نظر عارض-ى خوبانه طرف
نييه بس خلق اولونوب بو گؤزه ل اينسان آللاه؟
(ميگويي به چهره خوب رويان نگاه مكن)
(پس چرا خلق شده اند اين انسانهاي خوب رو؟، خدا)

ياراديبسان علفی تا ائده خوراک٬ حئيوان
خلق ايديبسن گولو تا اييله يه اينسان٬ آللاه
(علف را خلق كرده اى كه خوراك حيوان باشد)
(گل را هم آفريده اى كه انسان آنرا ببويد٬ اى خدا)

گولشن-ى حوسنو ائدیب خار-ى شریعت غارت
گؤر نه پیس حاله قالیب سیب-ى زونخدان٬ آللاه
(گلشن حسن را خار شريعت غارت كرد)
(ببين به چه روز بدى افتاده است سيب زنخدان٬ اى خدا)

كاش سن ده اوشويه يدين بئله مخلوق كيمي
تا بيله يدين نه چكير قيش گونو عوريان، آللاه
(كاش تو هم سردت ميشد مانند اين خلائق)
(تا ميدانستي، در زمستان آدم عريان چه ميكشد، اي خدا)

دئميرم بو لوته بير دست ليباس ائيله عطا
ايكي آرشين شيله وئر، ائيله يه توممان آللاه
(نميگويم به اين آدم عريان يك دست لباس عطا كن)
(اقلا دو آرشين "شيله" بده، پيژامه بكند، اي خدا)

وئرميسن بو آجا اوتوز ايكي ديش ميثل-ى صدف
اولماسا دن، نه يه لازيمدي دييرمان، آللاه؟
(به اين گرسنه سي و دو دندان مثل صدف داده اي)
(نباشد دانه، آسياب به چه درد ميخورد؟ اي خدا)

گؤرسه نیر دايیره-يى عيصمتی بو عاجيزه نین
گولمه ییم من نئجه ائی خاليق-ى مننان٬ آللاه
(دائره عصمت اين عاجزه ديده مىشود)
(من چطور به اين وضعيت نخندم٬ اى خدا)

کون-ى حووایه باخیب گولدو تمام حوریلر
چون سویوندوردو اونو خازين-ى ريضوان٬ آللاه
(همه حوريان به كون حوا نگاه كردند و خنديدند)
(وقتى كه خزانه دار بهشت٬ او را لخت كرد٬ اى خدا)

باغ-ى ريضواندان اؤتوردون ائشيیه تومانچاق
کاش آدم یئمیيه یدی ایکی بوغدان آللاه
(لخت و عور٬ بيرون انداختى از باغ رضوان)
(اى كاش آدم آن دو حبه گندمت را نمىخورد٬ اى خدا)

نه گوناه صاحيبيدي بو ايكي ياشيندا اوشاق؟
قارني آج، پالتاري يوخ، آي سنه قوربان، آللاه
(اين بچه دو ساله صاحب چه گناهي است؟)
(شكمش گرسنه، بدنش برهنه، قربانت شوم خدا)

بؤركو يوخ، باشماغي يوخ، پئيكري عوريان، بيكس
دولانير كوچه-و بازاري پريشان، آللاه
(بي كلاه، بي كفش، پيكرش عريان و بيكس)
(ميگردد كوچه و بازار را پريشان، اي خدا)

سنی رززاق بیلیب اکدی بونو بیچاره کیشی
بیلمه دی آخير آجيندان وئره جک جان٬ آللاه
(كشاورز بيچار گمان كرد تو رزاق هستى٬ زمين را كاشت)
(ولى ندانست كه در آخر از گرسنگى جان خواهد باخت٬ اى خدا)

اي وئره ن بير صلواته ايكي مين قصر-ى طلا
ائوين آباد اولا ائى صاحيب-ى ائحسان آللاه
(اي خدايي كه به يك صلوات٬ دو هزار قصر ميدهي)
(خانه ات آباد بشود، اي خداي صاحب احسان)

او عيمارتلري سات٬ تؤك فوقرانين جيبينه
وئر او پولدان، منه ده بير ايكي تومان، آللاه
(آن عمارتهارا بفروش، بريز در جيب فقرا)
(از آن پولها چند تومن هم به من بده، اي خدا)

ایکی بوغدان یيیب آدم ایکی مین ایل اوول
هله ده ائیلیری روسوای اونو قرآن٬ آللاه
(دو حبه گندمت را آدم خورد٬ دو هزار سال است)
(قرآن آن بيچاره را هنوز رسوا و بىآبرو مىكند)

ايسته ييردي، بيري مسجيدده خودادان يورقان
گؤردوم آغلار، دييير: ائي قادير-ى منان آللاه!
(در مسجد كسى از خدا لحاف مىخواست)
(ديدم گريان، ميگويد: اي خداي قادر و منان! )

دئديم، آخماق كيشي گونده سنه بير دانه لاواش
وئره بيلمير، نئجه وئرسين هله يورقان، آللاه؟
(گفتم: اى مرد احمق، روزي يك دانه نان لواش به تو)
(نميتواند بدهد، چطور بدهد لحاف، خدا)

يا گره ك قويماياسان آديوي رحمان-و رحيم
يا گره ك ائيله يه سن عدليله ديوان، آللاه
(يا نبايد اسمت را رحمان و رحيم بگذاري)
(يا بايد با عدل، حكم كني، اي خدا)

بالي خلق ائيله ميسن يوخسولو، چاتلاتماق اوچون؟
دوزدو بو سؤز، دئميره م من سنه بؤهتان، آللاه
(عسل را خلق كرده اي براي تركاندن دل بينوايان؟)
(اين حرف درست است٬ من به تو بهتان نميگويم)

اللي ياشيدي رحيمين، يئمه ييب بير يول بال
ايلده يوز يول يييير آمما، حاجي رحمان، آللاه
(پنجاه سال دارد رحيم، يك بار هم عسل نخورده است)
(هر سال صد بار ميخورد اما، حاج رحمان، اي خدا)

مؤعجوزون بار-ى سيتم قامتيني ائتدي كمان
اؤلدوم آخر، يئره گلسين گؤروم آرخان آللاه
(قامت معجز را بار ستم كمان كرد)
(مردم آخر، ببينم كه به زمين بخورد پشتت، اي خدا)

mojez_shabostari

دیوان معجز شبستري-بخش سوم -صفحه ۱۴۵ تا ۲۲۰
با الفبای عربى به صورت فایل اکروبات
بخش سوم دیوان معجز از صفحه ۱۴۵ تا ۲۲۰

جلد دوم دیوان معجز شبستری با الفبای عربى به صورت فایل اکروبات.
جلد دوم دیوان معجز

شبسترلي معجز-گجيل وئبلاگيندان

ميرزاعلي معجز 1252اينجي گونش ايلينين فروردين آيينين 9دا شبسترين ((سيسبگ)) محلله سينده آنادان اولدو. آتاسي حاجي آقاو آناسينين آدي زهرا خانيم ايدي. معجزين آتاسي ايستانبولدا ايشله ييردي و معجز آناسىيله 16ياشينا قده ر شبسترده ياشاييب و((ملاعلي)) نين مكتبينده يازيب و اوخوماغي اؤرگه نير. 1267اينجي ايلده آتاسي ايستانبولدا فووت ائديب و معجزين قارداشلاري اونو ايستانبولا آپاريرلار. معجز 16 ايل ايستانبولدا قاليب و اورادا كيتاب ساتماق ايله گئچينيرميش. معجز بو ايللرده توركي ادبيياتينى موطاليعه ائديب و ايستانبولدا اولان عربلرىيله موعاشيرت ائتمك ايله عربي ديلينى و اونون ادبيياتينى اؤرگه نير. 16ايل ايستانبولدا قالماقدان سونرا 1283اينجي ايلينده قافقاز يولوندان وطنه قاييدير.

معجز ايستانبولدا يئني عئلم و فرهنگ ايله تانيش اولور و وطنه قاييداندان سونرا اؤز وطنداشلارينين دالي قالماغينى اولارين خورافه لر اسيري اولماغي و يئني عئلملرله اؤزگه اولماغيندا بيلير. معجز بو قارانليقلاريله موباريزه يه باشلايير و عؤمرونون سونونا قده ر نادانليق و بئساوادليق ايله قارشيلاشير و شئعرلرينى اؤز آنا ديلينده يازير و دئير:

باشارسان هر نه معجز٬ ياز آنان تعليم ائده ن ديلده
گزه ر بير آرماغان تك دفترين ، بيل، چين-و تاتاري

او زماندا كي آروادلار و قيزلار ايجتيماعدا هئچ حقلري يوخودو٬ معجز اولارين درس اوخوماغيندان و قيزلاردان اؤتورو مدرسه آچيلماقدان دانيشيردي و اونلار دنه شئعر٬ بو مطلبه گؤره يازيب و عامي ميللتين ايچينده يايدي. او بو شئعرلرده قيزلاري درس اوخوماق و اؤز حقلرينه تانيش اولماغا چاغيريب و يازيردي:

قولاق وئر٬ سيزه وار بير ايكي سؤزوم باجيلار
گئدين، اوخويون، ائي ايكي گؤزوم باجيلار
----------
هر ميللت ائده ر كسب-ى عولوم-و هونر٬ آي قيز
بيز ده ياشاريق دهرده ميثل-ى بقر٬ آي قيز

ايللر بويو بو يولدا مبارزه ائتمكدن سونرا 1309 اينجي ايلين مئهر آييندا معجزين پيشنهاديله، بير عيدده آچيق فيكيرلي ايستانبول و باكي گؤرموش اينسانلار و نئچه تاجيرين يارديمى ايله شبسترده بير قيز مدرسه سي آچيلير و معجز بو مناسيبته ((مژده)) آديندا بير شئعر يازيب و اوخويور:

دئديم بارها من موعاريضلره
قالار روسييه هليك فقط سيزلره
ائده رلر بينا مدرسه قيزلارا
گله ر شووقا بير گون جاوانلار گئنه
سؤزوم اولدو سبز٬ آچديلار مدرسه
بنات-ى گونئي وئرديلر سس سسه

و بير فارسي شئعرده بئله يازير:

تا مادر اطفال نخوانند و ندانند
اطفال چنين مادر خرخر بچگانند
بر مومنه فرض است نبي گفته تعلم
گر مومنه زن نيست، بگوييد كيانند؟
روحي كه عليل است، كند خسته بدن را
اطفال چو جسمند و زنان روح و روانند
آبادي هر مملكت از دانش زنهاست
چون بر پسران تربيت آموز زنانند

1312 اينجي ايلين شهريور آييندا معجز باجاناغينين دعوتيله ((شاهرود)) شهرينه گئديب و1313 اينجي ايلين ايسفند آييندا 61 ياشيندا آللاهين رحمتينه گئدير و شاهروددا توپراغا تاپشيلير.

چيخارام دامه من

آز قالير ايستي مني بيحال ائده
دؤولتيم اولسا گئده ره م يامه من
من دئييره م: دؤولتيم اولسون ، گئديم
اولماسا نئيليم؟ چيخارام دامه من
صبر ائده ره م مئحنت-ى اييامه من

عقربيله هر گئجه جنگ ائيله ره م
سوخسا تيكانين گئجه، من نيله ره م؟
تا به سحر قول قيچيمي چئينه ره م
اولماسا نئيليم؟ چيخارام دامه من
صبر ائده ره م مئحنت-ى اييامه من

بس كي ووروبدو، قاناديبدير مني
جوجي-يى ظاليم بوياديبدير مني
ميغميغا روزي ياراديبدير مني
اولماسا نئيليم؟ چيخارام دامه من
صبر ائده ره م مئحنت-ى اييامه من

خيرداجا بير زاددير او ظاليم جوجو
حمزه دن آرتيقدي ولاكين گوجو
چوخ ايتيدير، خيره سرين اولگوجو
اولماسا نئيليم؟ چيخارام دامه من
صبر ائده ره م مئحنت-ى اييامه من

باشيما يورغاني چكيب ترله ره م
ميغميغا اشعاريني ازبرله ره م
جوجولرين روشوه تين حاضيرله ره م
اولماسا نئيليم؟ چيخارام دامه من
صبر ائده ره م مئحنت-ى اييامه من

گل ائي عزرائيل

آرزو ائله ديييم شئيلره اولدوم ناييل
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزراييل

اوتوز ايل ايشله دي نوودان باشيما بو كتده
ايت ايلن قول بويون اولدوم گئجه لر ظولمتده
ايچدي زهر اجلي ، قالمادي طاقت ايتده
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزراييل

ياندي هر ياندا چيراق٬ اولدو گؤزوم نوراني
كومسيان غئيظه گليب سالدي يئره نووداني
آشدي مئيخانه، ايچيب تازه له ديم ايماني
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزراييل

آچ گؤزون٬ ائيله نظر مدرسه-يي نيسوانه
گؤر نئجه نامه يازير قيزلاريميز هر يانه
وئر خبر ميرده شيره، رؤوضه خانا، گوركانه
ايندي راحت وئريره م جان ، گل ائي عزراييل

وئردي موژده بوگون، ميللته شئيخ-ى فاضيل
دئدي: جننتده نه وار چاي٬ نه مشدايسماعيل
قلبدن چاي٬ جيغالا غوصصه سي اولدو زاييل
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزراييل

ساعت-ى نحسده هرگيز سفر ائتمز ميللت
نه توي ائيله ر، نه ده شنليك بئله مؤومين ميللت
قمر عقربده دئييل، خوشدو بو گونلر٬ ساعت
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزراييل

عئيد-ى نووروز گله ر، خوشديل ائده ر بززازي
ار فقير اولسا، بوغار غوصصه و غم گولنازي
چيت باهادير٬ خانيمي من نئجه ائيله ييم راضي؟
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزراييل

چيخدي قيش درزي تيكه ر خلقه، ليباس-ى فاخير
وارلي ساققالي بويار رنگيله، يوخسول باخير
اؤلمه ديم آخيري، چرشنبه ني گؤردوم آخير
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزراييل

مؤعجيزين سينن-ى شريفي اولوب آتميشدان چوخ
يوز مين ايل ده ياشاسا٬ عاقيبتي يوخدور٬ يوخ
يئميشم يئددي لويني، پيلووو٬ قارنيم توخ
ايندي راحت وئريره م جان، گل ائي عزرائيل